TALABALARNING VATANGA BO‘LGAN MUNOSABATI

oʻZBEKISTON VATANIM MANIM!

O‘zbekiston Respublikasi Davlat Bayrog‘i

O‘zbekiston Respublikasi Davlat Gerbi

«Aziz talaba, Siz o‘z Ona Vataningizni naqadar buyuk va muqaddas ekanligini his etishingizga ishonchimiz komil. Ammo biz taklif etayotgan elektron oʻquv qoʻllanma bilan muloqotga kirishganingizdan so‘ng Ona Vatanga bo‘lgan muhabbatingiz yanada yuksaladi degan umiddamiz».

Vatan – Ona so‘zi naqadar laziz,

Sensan har narsadan mo‘tabar, aziz,

Hurmatingni saqlar har bir o‘g‘il-qiz,

Muqaddas, mo‘tabar, ulug‘ Vatanim,

O‘lsam ayrilmasman quchoqlaringdan.

(Hamid Olimjon).

«Vatan – muqaddas diyor. Chunki, bu diyorda buyuk ajdodlarimiz umrguzaronlik qilgan, bugun biz ushbu o‘lkada yashab faoliyat yuritayapmiz, ertangi kunda kelajak avlod shu muqaddas yurtda o‘sib-ulg‘ayadi, hayot kechiradi. Shunday ekan, biz bugun ushbu muqaddas maskanni ko‘z qorachig‘imizdek asrashimiz, uning gullab-yashnashi uchun bor kuch-g‘ayratimizni ishga solishimiz lozim. Zero, muhtaram birinchi prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek: «Farzandlarimiz, kelajak avlodlar bizdan shu o‘lkani, shu muqaddas zaminni yana ham boy, kuchli va qudratli holatda qabul qilib olishlari uchun biz buyuk ajdodlarimizga nisbatan qanday minnatdorchilik tuyg‘ularini his etayotgan bo‘lsak, o‘g‘il-qizlarimiz, kelajak avlodlar ham bizga nisbatan shunday minnatdorchilik tuyg‘ularini his etishlari uchun lozim bo‘lgan hamma ishni qilish bizning fuqarolik burchimizdir». Vaholangki, uzoq va yaqin o‘tmishga bir nazar tashlasak, Vatanimiz tarixida Vatan ravnaqi, xalq ozodligi yo‘lida o‘lkan jasoratlar ko‘rsatgan xalq qahramonlari, davlat arboblari, buyuk siymolarni ko‘rishimiz mumkin. Jumladan xalq qahramonlari bo‘lgan To‘maris, Shiroq, Spitamen, Muqanna, Jaloliddin Manguberdi, Pahlavon Mahmud, Temur Maliklar, davlat arboblari bo‘lgan Amir Temur, Zahiriddin Muhammad Bobur, Mirzo Ulug‘bek va boshqa buyuk siymolarimiz xalqning hayoti, yurtning sha’ni uchun ko‘rsatgan olamshumul jasoratlari, albatta, o‘z Vatanini muqaddas deb bilganligidadir. Misol uchun bulardan birgina Shiroqning o‘z Vatanini dushmanlar zulmidan asrab qolish uchun hayotini havf ostiga qo‘yib ko‘rsatgan jasoratini esga oling.

Bugungi kunda Sizdan Vatan uchun Shiroq kabi quloq-burunni kesish yoki Spitamen, Muqannalarning ko‘rsatgan jasoratlarini takrorlash talab etilmaydi. Sizdan birgina narsa – har tomonlama etuk mutaxassis bo‘lib, o‘z kasbiy faoliyatingiz bilan Vatan ravnaqiga hissa qo‘shish, yosh avlodga ilm-fan sirlarini o‘rgatish va ularning murg‘ak qalbiga muqaddas Vatan tuyg‘usini singdirish talab etiladi. Bu bilan Siz Vatan oldidagi olijanob burchingizni ado etib, Vatanga munosib farzand ekanligingizni isbotlaysiz! Aziz talaba, ajdodlarga munosib avlod bo‘lishga doimo intilaylik!».

Vatanlar shodasi ichra durdona,

O‘zingsan dunyoda tanho, yagona,

Qoshingda bir umr bo‘lib parvona –

Vatanim, koringga yarasam deyman.

Qismat tashlamasin sendan yiroqqa,

Yurak dosh berolmas bunday firoqqa,

Go‘dakdek talpinib ona quchoqqa

Yo‘g‘ing-u boringga yarasam deyman.

Begona mehriga zor bo‘lmagaysan,

Do‘st, g‘anim qoshida xor bo‘lmagaysan,

Biron farzandingga tor bo‘lmagaysan,

G‘urur-u oringga yarasam deyman.

Senga fido bo‘lsin ming bitta jonim,

Senniki – nimaga etsa imkonim.

Bino bo‘lsang, buyuk O‘zbekistonim –

G‘ishtdek devoringga yarasam deyman.

(Ahmad Xo‘ja)

«Aziz talaba, Sizning Vatan mustaqilligini mustahkamlashga, davlatimiz ravnaqini yuksaltirishga xizmat qiluvchi farzand bo‘lib etishishingizga ishonchimiz komil!».

Vatanga bo‘lgan munosabatning quyidagi turlari mavjud:

1. Tug‘ilib-o‘sgan yurtiga bo‘lgan munosabati.

2. Ona zamin tabiatiga munosabati.

3. Xalqiga bo‘lgan munosabati.

4. Ona tiliga bo‘lgan munosabati.

5. Qadriyatlarga bo‘lgan munosabati.

1. TALABALARNING TUG‘ILIB-O‘SGAN YURTIGA BO‘LGAN MUNOSABATI

Har bir inson oʻzi oʻsib-ulgʻaygan (zaminni) mamlakatni eng yaxshi va goʻzal mamlakat deb tushunmogʻi kerak.

«AVESTO» dan

MEN NECHUN SEVAMAN O‘ZBEKISTONNI?

Men nechen sevaman O‘zbekistonni,

Tuprog‘in ko‘zimga aylab to‘tiyo,

Nechun Vatan deya er-u osmonni,

Muqaddas atayman, atayman tanho?

Aslida dunyoda tanho nima bor,

Paxta o‘smaydimi o‘zga elda yo?

Yoki quyoshmidi sevgimga sabab?

Axir quyoshli-ku butun Osiyo.

Men nechun sevaman O‘zbekistonni?

Bog‘larin jannat deb ko‘z-ko‘z etaman,

Nechun ardoqlarkan tuprog‘in men,

O‘paman: «Tuprog‘ing bebaho, Vatan…»

Aslida tuproqni odil tabiat

Taqsim aylagan-ku er yuziga teng.

Nechun bu tuproq deb yig‘laydi Furqat,

O, Qashg‘ar tuprog‘i qashshoqmiding sen?!

Xo‘sh, nechun sevaman O‘zbekistonni?

Sababini aytgin desalar menga,

Shoirona go‘zal so‘zlardan oldin

Men ta’zim qilaman ona xalqimga:

Xalqim, tarix hukmi seni agarda

Mangu muzliklarga eltgan bo‘lsaydi,

Qorliklarni makon etgan bo‘lsayding,

Mehrim bermasmidim o‘sha muzlarga?

Vatanlar,

Vatanlar,

Mayli, gullasin,

Bog‘ unsin mangulik muzda ham, ammo,

Yurtim seni faqat boyliklaring-chun

Sevgan farzand bo‘lsa kechirma aslo!

(Abdulla Oripov)

Vatan – insonning kindik qoni to‘kilgan tuproq, uni kamol toptiradigan tabarruk maskan, u o‘sib-ulg‘ayadigan, ota-bobolarning xoki poklari jo bo‘lgan muqaddas zamindir. Xalqimiz ta’kidlaganlaridek: «Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir». Shu muqaddas zaminni ko‘z qorachig‘idek asrash, uni turli havf-xatarlardan doimo mardonavor himoya qilish har bir iymoni butun, qalbida tug‘ilib-o‘sgan yurtiga muhabbati bo‘lgan fuqaroning Vatan oldidagi asosiy burchidir. Shu o‘rinda ushbu rivoyatga e’tibor qiling.

Rivoyat qilishlaricha, o‘tmishda yurtimizga dahshatli yov bitmas-tuganmas kuch-qudrati bilan bostirib kirish havfi tug‘iladi. Shoh sarkardalarni yig‘ib maslahat qiladi:

- Xo‘sh, nima qilamiz? Dushman kuchli, ochiq jangda uni engishimiz dushvor!

- Agar ruxsat bersangiz uni bir o‘zim engaman, - debdi sarkardalar anjumaniga kirib kelgan oddiy bir cho‘pon Shiroq. - Quloq va burunlarimni kesib tashlanglar-da, u yog‘ini menga qo‘yib beringlar.

Uning aytganini bajo keltirishdi. Quloq-burunlari kesilgan Shiroq dushman podshohi huzuriga etib borib debdi:

- Ey, qudratli shoh! Yurtimiz shohi johil, bag‘ri tosh. Mana mening ahvolimni ko‘r. Men undan ko‘p jabr ko‘rganman. Agar rozi bo‘lsang seni qo‘shinlaring bilan eng yaqin va ular kutmayotgan yo‘ldan boshlab boraman.

Bosqinchi Shiroqqa ishonibdi. Bir haftalik oziq-ovqat va suv olib yo‘lga tushibdi. Biroq jazirama sahroda roppa-rosa etti kun yurishibdi. Shoh Shiroqdan:

- Ey, noshud! Yetti kunlik yo‘l deb eding. Bir tomchi ham suv, bir ushoq ham eguligimiz qolmadi. Ammo manzildan darak yo‘q. Ayt, qachon bu jazirama sahro azobidan xalos bo‘lamiz? – deb so‘rabdi.

- Hech qachon! – debdi Shiroq dangal. – Endi to‘rt tomoning ham yetti kunlik yo‘l. Xohlagan tarafingga qarab yuraver. Baribir hamma askarlaring bilan qirilib o‘lasan. Ha, men bir o‘zim hammangni engdim! Bilib qo‘y, bizning yurtimizga kimki urush ochsa, uning boshiga albatta sening kuning tushadi!

Darg‘azab bo‘lgan shoh Shiroqning boshini tanasidan judo qilibdi. Lekin o‘zi ham barcha askarlari bilan jazirama sahroda ochlik va tashnalikdan nobud bo‘libdi.

Shiroqning bu jasorati asrlardan asrlarga o‘tib hamon tillarda doston bo‘lib kelmoqda.

Aziz talaba, hech qachon o‘zligingizni unutmang, qalbingizda milliy g‘urur, milliy iftixoringiz jo‘sh urib tursin! Yurtingizga xizmatingiz zarur bo‘lganda Shiroq kabi mard va jasur bo‘ling! Sizning baxtingizga Vatanimiz tinch va osoyishta. Yoshlarning bilim olib, yaratuvchanlik faoliyati bilan shug‘ullanishlariga barcha imkoniyatlar yaratilgan. Lekin dunyoda tinchlikni, o‘zgalar baxt-saodatini ko‘rolmaydigan, o‘z g‘arazli maqsadlarini amalga oshirishda hech narsadan tap tortmaydigan yovuz kishilar, vahshiy kuchlar ham bor. Eng ayanchlisi ular asosan yoshlarimizning soda, ishonuvchanligidan foydalanib, ularni o‘zlariga og‘dirib oladilar va manfur maqsadlari yo‘lida xizmat qildiradilar. Bunday ayanchli holatga tushmaslik, tug‘ilib-o‘sgan yurtingizning tinchligiga rahna soluvchi bunday ishlarga qarshi kurashish siz kabi yoshlarning qo‘lingizda. Tinchlikka hech qachon osonlik bilan erishib bo‘lmaydi. Tinchlikka erishish, uni asrab-avaylash uchun tinimsiz mehnat qilish, kurashish, doimo hushyor va ogoh bo‘lish talab etiladi. Ozgina loqaydlik va beparvolikka  yo‘l qo‘yilgan joyda tinchlikka putur etadi. Agar Siz chin ma’noda o‘z Vataningizni sevsangiz, ona yurtning tinchligini asrab-avaylasangiz hamda tengdoshlaringizni ham bu ishga da’vat etsangiz yurtimiz yoshlari bir tan-u bir jon bo‘lib, Vatanimiz mustaqilligini mustahkamlash yo‘lida harakat qilsa, tinchligimizga hech qanday yovuz kuch rahna sololmaydi.

Bugungi kunda respublikamizda yoshlarning bilim olishlari, o‘zlari qiziqqan kasb bilan shug‘ullanishlari, jahon miqyosida raqobatbardosh mutaxassis bo‘lib etishishlari uchun imkoniyatlar etarlidir. Yoshlarimiz ichidan eng iqtidorlilarini tanlab jahonning rivojlangan mamlakatlari tajribasini o‘rganish uchun dunyo miqyosidagi nufuzli universitetlarda ta’lim olishlari tashkil etilgan. Ammo ba’zi yoshlarimiz bunday imkoniyatlarni suiiste’mol qilib, yurtimizga qaytib Vatan uchun xizmat qilishdan ko‘ra chet o‘lkalarda qolib ketishni afzal ko‘rmoqdalar. Nahotki, ulardan Vatanni sevish, Vatanni sog‘inish, Vatanga talpinish, tug‘ilib-o‘sgan yurtini qadrlash kabi his-tuyg‘ular bo‘lmasa?! Vaholangki, o‘zga yurtda qancha obro‘-martabaga erishgan shoh Bobur ham o‘z yurtiga talpinib, Vatanini sog‘inib qanchalar qonlar yutgan-ku! Zero, shoh va shoir Bobur Mirzo aytganidek: «O‘zga yurtda shoh bo‘lguncha, o‘z yurtingda gado bo‘l!». Yoki buyuk mutafakkir bobomiz Alisher Navoiy ona yurtdan yiroqda baxt yo‘qligini nazarda tutib, «Vatan tarkini bir nafas aylama, Yana ranji g‘urbat havas aylama» deya nasihat qilganlar. Ya’ni shoir Vatandan tashqarida quvonch ham, tole ham yo‘q, inson faqat o‘z yurtida murodga etadi, demoqda. Shunday ekan, ana o‘sha chet elda yurib, boylik va martabaga erishaman, deb o‘ylagan o‘zbek yoshlari o‘z bilim va mahoratlarini o‘z ona yurtlarining ravnaqi uchun sarf etsalar Ona Vatanida ko‘proq obro‘-martaba hamda ulkan muvaffaqiyatlarga erishishlarini bir bor o‘ylab ko‘rsalar edi, Vatanimiz ravnaqiga salmoqli hissalarini qo‘shgan bo‘lardilar.

Aziz talaba, safingizda bunday yoshlarning borligi oz bo‘lsa-da, achinarli hol. Siz Vatanning ishongan yoshlaridan birisiz, shunday ekan bunday tengdoshlaringizni o‘z tug‘ilib-o‘sgan muqaddas maskani, ona Vatanining rivoji uchun birgalikda xizmat qilishga chorlash siz kabi ilg‘or yoshlarning Vatan oldidagi muqaddas burchidir.

2. TALABALARNING ONA ZAMIN TABIATIGA BO‘LGAN MUNOSABATI

Aziz talaba, Sizga ma’lumki, yurtimiz tabiati nihoyatda go‘zal va turli-tumandir. Inson o‘zining ehtiyojlarini qondirish uchun zarar bo‘lgan narsalarning hammasini tabiatdan oladi. Odamlar tabiat boyliklaridan bilib oqilona foydalansalargina bu boyliklar ularga katta foyda keltiradi. Biron-bir mashinani boshqarish uchun uning qanday tuzilganini yaxshi bilish zarur. Tabiat esa har qanday mashinadan ham beqiyos darajada murakkabdir. Unda necha millionlab turli-tuman organizmlar bor. Ularning har biri o‘z holicha emas, balki boshqa organizmlar bilan bog‘liq holda yashaydi. Har bir o‘simlik va hayvon hayotiga quyosh, suv, havo, tuproq va boshqa ko‘pgina narsalar ta’sir ko‘rsatadi. Inson tabiatning rivojlanish qonuniyatlarini, o‘simliklar, hayvonlar bilan tabiat o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanishlarni bilib olsagina, uning boyliklaridan to‘g‘ri foydalana oladi. Tabiatni qunt bilan chuqur o‘rganish, sevish va unga g‘amxo‘rlik qilish har bir insonning burchidir.

Fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda boʻlishga majburdirlar.

Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 50-modda

Asosiy qomusimiz bo‘lmish Konstitutsiyada ham fuqarolarning burchlari qatorida atrof-muhitni asrab-avaylash har bir fuqaroning muhim burchi ekanligi alohida belgilab qo‘yilgan. Shunday ekan, aziz talaba, Siz jamiyatning faol a’zosi sifatida atrof-muhitga, Ona zamin tabiatiga qanday munosabatda bo‘lmoqdasiz? Avvalo, Siz Ona zamin tabiatining nechog‘lik boy va go‘zal ekanligidan faxrlanishingiz, uning purviqor tog‘lari-yu, turli-tuman mevali daraxtlarga boy bog‘lari, gulzoru chamanzorlari-yu, go‘zal archazorlarini sevib ardoqlashingiz, asrab-avaylashingiz lozim.

Rivoyat. Yaxshidan bogʻ qoladi. Koʻklam kunlarining birida Sulton Husayn saroyda yolgʻiz oʻtiraverib, zerikib ketibdi. Ancha vaqtdan beri Mir Alisherdan darak boʻlmadi, borib holidan bir habar olib kelay deb, doʻsti yashaydigan mahallaga yoʻl olibdi.

Borib qarasa, Mir Alisher yeng shimarib bogʻida ishlayotgan ekan. Buni koʻrgan Sulton Husayn otidan tushib, doʻsti bilan soʻrashgach:

- Hormang, doʻstim! Nega shoirlar majlisida koʻrinmay qoldingiz desam, bogʻbonlikni pesh qilibsiz-da! – debdi.

Mir Alisher ham belbogʻi bilan peshanasidagi terini artar ekan:

- Koʻklam kelsa koʻchat ek, degan ekan mashoyixlar. Shu bogʻdagi quridan olmalarning oʻrniga uch-toʻrt tup yongʻoq ekayapman, - deb javob beribdi.

- Ey doʻstim-ey, qarigan chogʻingizda bogʻ qilishning sizga nima keragi bor, axir? Siz bilan men yoshimizni yashab, oshimizni oshagan boʻlsak, bu yongʻoqlaringiz qachon hosilga kiradi-yu, siz qachon mevasidan yeysiz? Oxir umringizga mana shu bogʻdagi mevalarning boriga qanoat qilib, soya-salqinda tinchgina gʻazal bitib oʻtiravermaysizmi?

- Doʻstim, yaxshidan bogʻ qoladi, degan naqlni eshitganmisiz? Men bu koʻchatlarni oʻzim uchun emas, mana shu mahallamiz koʻchalarini changitib yurgan bolakaylar, balkim ularning ham bolalari uchun ekyapman. Bir kun kelib, shu koʻchatlarning har biri azim daraxt boʻladi. Hosil bera boshlaydi. Shunda odamlar uning mevasidan totib: “Bu bogʻ Mir Alisherdan qolgan!” – deyishadi. Shuning oʻzi menga har qanday ne’matdan lazzatliroqdur, - deb javob beribdi.

Bu gaplarni eshitgan Sulton Husayn Mir Alisherning saxovatiga qoyil qolib, unga hamyon toʻla tilla chiqarib beribdi. Mir Alisher tillaga qarab turib:

- Ana koʻrdingizmi, doʻstim! Ekayotgan koʻchatlarim hozirdanoq hosil bera boshladi, - deya kulib qoʻyibdi.

Sulton Husayn Mir Alisherning hozirjavobligiga yana bir bor qoyil qolgan ekan.

Serquyosh o‘lka

Do‘stlar mening yurtimni

O‘zbekiston deydilar,

Dong‘i tutgan dunyoni

Bog‘-u bo‘ston deydilar.

Osmoni keng, beg‘ubor,

Shifobaxshdir havosi,

Dimog‘larni chog‘ etar

Uning shodon navosi.

Chaman erur bog‘lari,

Tog‘liklari ulug‘dir,

Qir, adir, o‘tloqlari

Gul-lolaga to‘liqdir…

Bog‘larida mevalar

Sharbat bo‘lib pishadi,

Uzum, olma, behilar

Yo‘lingizga tushadi…

Shunga ko‘ra deydilar:

Serquyosh O‘zbekiston,

Baxtiyor bu zamonda

Yashnagan bog‘-u bo‘ston.

 (Zafar Diyor).

3. TALABALARNING XALQIGA BO‘LGAN MUNOSABATI

Aziz talaba, tarixdan sizga ma’lumki, o‘zbek xalqining kelib chiqishi va shakllanishi uzoq o‘tmishga borib taqaladi.

Bobolardan so‘zladim, ammo

Bir zot borkim, baridan suyuk:

Buyuklarga baxsh etgan daho

Ona xalqim, o‘zingsan buyuk.

Sen o‘zingsan eng so‘nggi nonin

O‘zi emay o‘g‘liga tutgan.

Sen o‘zingsan farzandlar shonin

Asrlardan opichlab o‘tgan.

Ona xalqim jon-tanim manim,

O‘zbekiston, Vatanim manim.              

(Abdulla Oripov).

Xalq dengizdir, xalq to‘lqindir, xalq kuchdir.

Xalq isyondir, xalq olovdir, xalq o‘chdir.

Xalq qo‘zg‘alsa, kuch yo‘qdirki, to‘xtatsin,

Quvvat yo‘qkim xalq istagin yo‘q etsin.                         

(Cho‘lpon).

«Abu Hanifa (r.al) Hasan SHa’biydan rivoyat qiladi. Sha’biy aytdi: No‘‘mondan eshitdim, u Rasulullohning (sav) «Mo‘minlar bir birlarini sevishda o‘zaro bir vujud kabidir. Agar bosh og‘risa jasadning hammasi unga qo‘shilib uyqusi qochadi va harorati oshadi» deganlarini eshitganini aytdi» (Imom A’zam Abu Hanifa. Musnad. T. 2004, 207-bet).

Ya’ni kishilar o‘zaro bir-birlariga nisbatan mehr-muhabbatli bo‘lishlari lozim, ular doimo bir-birlarini asrab-avaylashlari kerak. Chunki bir kishiga etkazilgan ozor jamoaning, xalqning boshqa a’zolariga ham ta’sir etadi. O‘zbek xalqida o‘zaro hurmat, mehr-muhabbat, bir-biriga nisbatan yordam qo‘lini cho‘zish, muruvvatli bo‘lish kabi fazilatlar yuksak o‘rinda turadi. Shu o‘rinda bir rivoyatni keltirib o‘tmoqchiiz.

Rivoyat.

Rivoyat qilishlaricha, bir yurtga ocharchilik ofati kelgan vaqtda shu yurtning bir saxiy boyi zahirasida urug‘likka olib qo‘ygan donni etim-esir, beva-bechoralarga ulashib beribdi. Natijada o‘zi ham boshqalar kabi och-nochor qolibdi. Shunda atrofdagilar unga dashnom berib, shunday deyishibdi:

- O‘zing ham och qolishingni bila turib, nima uchun  barcha donlarni o‘zgalarga ulashib berding, qaxatchilik tugaguncha donlarni o‘zing eb tursang bo‘lmasmidi?

Ushbu kimsalarga nisbatan dono va saxiy boy shunday javob qaytaribdi:

- Qo‘shnim och o‘tirganda qanday qilib men to‘yib non eyishim mumkin? Men ham shu xalqning bir zarrasiman, xalqimning boshiga tushgan qaro kunda ham xalqning dardiga sherik bo‘lish mening xalq oldidagi insoniylik burchimdir.

Qissadan hissa shuki, xalqimizda bu kabi yuksak insoniylik fazilatlari kishilarning qon-qoniga singib ketgan. Aziz talaba, siz ham xalqning munosib farzandi bo‘lib, uning quvonchli va tashvishli kunlarida doimo birga bo‘lib, o‘z manfaatingizni xalq manfaati bilan uyg‘un holda ko‘rib, qo‘ldan kelgancha xalqqa nafingiz tegadigan inson bo‘lib, xalqning duosini olishga intiling. Zero, ko‘pning duosi ko‘l bo‘lur. Elning duosini olgan kishi hech qachon kam bo‘lmaydi, xor bo‘lmaydi, o‘nib-o‘sadi, kamolga etadi.

Rivoyat.

Qadim zamonda bir qishloqda qurgʻoqchilik boʻlib, ekinlar qurib qolibdi daraxtlardagi mevalar ham pishib yetilmay qurib yerga toʻkilmay tomom boʻlibdi. Xalq juda qiynalib ochlik azobini topibdi.

Bu oʻlkadagi ahvolni eshitga qoʻshni mamlakatdagi zolim podshoh shu oʻlkaga urush e’lon qilibdi va son-sanoqsiz askarlari bilan bostirib kela boshlabdi. Xalq sarosimaga tushubdi. Jon saqlab qolish uchun toʻrt tarafga qocha boshlabdi. Shunda bir kulbada yashaydigan momo ularni toʻxtatibdi:

- Bolalarim, azizlarim, - debdi momo baland avozda. – Yurtni tashlab ketish – katta gunoh. Xalq boshiga tashvish tushib turgan paytda bunday qilish er kishining ishi emas. Irodangizni mustahkam tuting ochlik deb shunday qilayotgan boʻlsangiz menda bir ne’mat bor shuni boʻlib yediray, kuchingizga kuch, quvvatingizga quvvat qoʻshiladi, - deb bir xalta koʻtarib chiqibdi. Odamlar qarab turishgan ekan xalta boʻm-boʻsh emish. Oralarida sabrsiz odamlar ham bor ekan:

- Voy momo-ey, axir xaltada hech vaqo yoʻqku! – debdi ular. Shunda momo:

- Shoshma bolam, shoshish shoytonning ishi, - dedida xaltaning bir burchagidan bir mayizni olib ularga koʻrsatibdi.

- Mana, men aytgan ne’mat. Bu oxirgisi sizlarga nasib etgan ekan, - deb toshning ustiga mayizni qoʻyib boʻla boshlabdi. Shunda sabrsiz odamlardan biri:

- Bu kampir, bizni yoʻldan qoldirib, yovga qurbon qilmoqchimi, - debdi.

- Yoʻq bolam, sabr tagi sariq oltin noumid boʻlmanglar, mana, mayizni qirqqa boʻldim, olib ogʻizlaringga solinglar, oʻzingizni qanday his etishingizni tezda bilasizlar debdi.

Odamlar mayizni tamshanib yebdilar. Shunda moʻjiza yuz beribdi. Hammalari oʻzlarida kuch-quvvat sezibdilar va qochish haqidagi fikrlaridan qaytib yov tomon birgalashib boribdilar. Uch kecha kunduz jangu jadaldan soʻng bir mayizni qirqqa boʻlib yegan yigitlar toʻgʻri momo oldiga kelib ta’zim qilibdilar. Chunki ular gʻolib chiqib Vatanlarini himoya qilgan ekanlar.

4. TALABALARNING O‘Z ONA TILIGA BO‘LGAN MUNOSABATI

1989 yil 21 oktyabr O‘zbekiston tarixining yorqin sahifalaridan joy olgan. Ya’ni ushbu kunda xalqimizning ezgu orzu-istaklaridan biri bo‘lgan ona tilimiz – o‘zbek tiliga «Davlat tili» maqomi berildi. Unga qadar ahvol shu darajaga borib etgandiki, majlislar, ish qog‘ozlari rus tilida yuritilishidan tashqari oddiy xalq ham o‘z ona tilini unutib qo‘yishiga oz qoldi. Bu ayniqsa, yoshlarning o‘zaro so‘zlashuvida, oddiy muloqotda ham o‘z ta’sirini ko‘rsata borgan edi. Natijada hattoki, o‘zbekona urf-odatlar, an’analar, milliy qadriyatlar eskilik salqiti sifatida past nazar bilan qaraladigan bo‘lib, o‘zbekona marosimlardan ham bebahra bo‘la bordik. Zero shoir Muhammad Yusuf aytganidek:

Garchi zug‘um qilganlarni yoqtirmadim,

She’r yozdimu bo‘lak ishni qotirmadim.

Tilim turib o‘z tilimda gapirmadim,

Bir eslasam eziladi bag‘ri-dilim,

Ona tilim, kechir meni, ona tilim.

Sen bo‘lmasang nima bizga silliq she’rlar,

Bu dunyoda tili yo‘qda dil yo‘q derlar,

Bahoing-ku berib ketgan Alisherlar,

Yuragimning to‘ridagi so‘nmas gulim,

Ota tilim, kechir meni, ona tilim.

Vaholangki, bundan olti asr muqaddam so‘z mulkining sultoni Alisher Navoiy ham o‘z ona tilini yuksaklarga ko‘tarib, uning naqadar boy va go‘zal til ekanligini asoslab bergan. Turkiy tilda ham chiroyli, mazmunli, buyuk asarlar yaratish mumkinligini isbot qilib beradi. Oybekning «Navoiy» romanida shoir tilidan turkiy tilning buyukligi haqida shunday fikr keltiriladi: «… To go‘daklikdan boshlab fors tilida ham qalam surmoqdamiz. Ammo tilimizning afzalligi biz uchun ulug‘ haqiqatdir. Biz go‘daklikda bu haqiqatning ishqini ko‘nglimizga joy qilganmiz, o‘lganimizgacha bu ishqni saqlaymiz! Shaharlarni, qishloqlarni, sahro va tog‘larni to‘ldirgan el-ulusimiz, urug‘-aymog‘imiz bor, uning o‘z zavqi, fahmi-idroki bor. Biz elimizning zavqini, tabiatini nazarda tutib, uning o‘z tilida qalam suraylikki, uning ko‘ngli fikr gullari bilan to‘lsin. Turkona soz bilan tarannum etaylikki, elning yuragi mavjga kelsin…» («Navoiy» romani 136-bet).

Ma’lumki, shoh Husayn Bayqaro shoirning bolalikdan qadrdon do‘sti, eng yaqin kishisi bo‘lgan. Shoh va shoir ko‘p ishlarda maslahatdosh, hamfikr bo‘lishgan, buning natijasida Husayn Bayqaro maxsus farmon bilan turkiy tilga davlat tili moqomini beradi. Xurosonda XIV-XV asrlargacha asosan fors tilida ishlar olib borilar edi. Alisher Navoiy va Husayn Bayqaro tashabusi bilan turkiy til o‘z maqomini mustahkamladi. Ushbu tarixiy ahamiyatga molik ish besh asrdan keyin I.A.Karimov tashabbusi bilan yana o‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilib qayta tiklandi. Xalqimiz bemalol o‘z ona tilida so‘zlashib, majlislar va idoralardagi ish qog‘ozlari ham sof o‘zbek tilida olib borilishi yo‘lga qo‘yildi. Natijada asta-sekinlik bilan mustaqillik sharofatida milliy udumlarimiz, qadriyatlarimizga ham e’tibor qaratila boshlandi.

Bir qarasam har shevangda ming jilolar,

Har novdangda, har mevangda ming jilolar.

Qodiriylar, Cho‘lponlar-u, Abdullolar,

Sening qaytgan kuning men tug‘ilgan yilim,

Ona tilim, ey muqaddas ota tilim.

Aziz talaba, Siz ham o‘z ona tilingizning qadriga eting! Birinchi navbatda siz bo‘lg‘usi pedagogsiz, murabbiysiz, ustozsiz. Shunday ekan, pedagoglarga xos bo‘lgan nutq madaniyatiga e’tibor qiling, zamonaviy bo‘laman, deb turli tillarning mazmunini tushunib-tushunmay ba’zi so‘zlarini ishlatib o‘z nutqingiz sofligini buzmang. Hozirgi zamondachet tilini bilish juda yaxshi, albatta, lekin hamma narsaning o‘z o‘rni va joyi bor. Agar Biron chet tilida ham so‘zlasha olsangiz nur ustiga, ammo sof o‘zbek tilida so‘zlashishga ham odatlaning. Zero, shoir Abdulla Oripov aytganidek:

Ming yillarkim, bulbul kalomi

O‘zgarmaydi yaxlit hamisha.

Ammo sho‘rlik to‘tining holi

O‘zgalarga taqlid hamisha.

Ona tilim, sen borsan, shaksiz,

Bulbul kuyin she’rga solaman.

Sen yo‘qolgan kuni shubhasiz

Men ham to‘ti bo‘lib qolaman.

IFTIXOR

«Bir gall ancha olis safarga chiqishga to‘g‘ri keldi. Avval Germaniyaga uchdik. Undan Amerikaga. So‘ng Shveysariyaga. Keyin Angliyaga…

Nihoyat Londondan Toshkentga uchadigan bo‘ldik. Havo kemasiga chiqishimiz bilan osoyishta va yoqimli ovoz yangradi: «Assalomu alaykum, xonimlar va janoblar! Sizlarni «O‘zbekiston havo yo‘llari» milliy aviakompaniyasi nomidan muborakbod etamiz!» Rostini aytsam, ko‘zimdan yosh chiqib ketdi. Bu so‘zlar mening tilimda ona tilimda jarangladi! Vatanimdan minglab chaqirim narida, tag‘in yuzlab xorijiy yo‘lovchilar o‘tirgan kemada!...

Aqalli mana shu holatning o‘zi uchun Istiqlolga ming yuora ta’zim qilishga tayyorman!» (O‘.Xoshimov. Daftar hoshiyasidagi bitiklar. T. 2006. 39-40 b).

5. TALABALARNING QADRIYATLARGA BOʻLGAN MUNOSABATI

Qadriyat – voqyelikdagi muayyan hodisalarning umuminsoniy, ijtimoiy axloqiy, ma’daniy-ma’naviy ahamiyatini koʻrsatish uchun qoʻllaniladigan tushuncha. Qadriyatlar ishlab chiqarish sohasidagi faoliyat, insonlar oʻrtasidagi munosabatlar uchun foyda keltiradigan narsalar majmuasi sifatida yuzaga kelib, ayrim kishilar ijtimoiy guruhlar harakatini tartibga soladigan ma’naviy hodisaga aylanadi. Muayyan bir elat, milat, xalqning hayoti, turmush tarzi, tili madaniyati, an’analari oʻtmishi va kelajagi bilan bogʻliq qadriyatlar milliy qadriyatlar hisoblanadi.

Milliy qadriyatlar murakkab ijtimoiy - ruhiy hodisa boʻlib, u millatning tili, madaniyati, tarixi, urf-odatlari, an’analarini, jamiki moddiy va ma’naviy boyliklarini, iqtisodiy, ijtimoiy- siyosiy hayotining barcha tomonlarini qamrab oladi.

Bu sohada olib borilgan koʻp yillik ilmiy izlanishlarimiz milliy qadriyatlar oʻzbek xalqining ma’naviy sifatlari, moddiy boyliklarini hamda ijtimoiy- siyosiy an’analarini qamrab oladi deb xulosa chiqarishimizga imkon berdi .

Milliy qadriyatlar – muayyan bir millat, elat va xalq hayoti, turmush tarzi, ularning oʻtmishi, kelajagi va yashayotgan ijtimoiy muhiti bilan bogʻliqdir deb falsafa boʻyicha qomusiy lugʻatda ta’rif berib oʻtilgan.

Bu chiqarilgan xulosa milliy qadriyatlarni oʻrganishda talabalarda milliy gʻoya, milliy ong, milliy gʻurur tushunchalari ketma-ketligini shakllantirish lozimligini koʻrsatdi. Chunki milliy gʻururi boʻlmagan inson hyech qachon Vatan boyliklari qadriga yetmaydi, uni asrashni xayoliga ham keltirmaydi, ya’ni vatanparvar, fidoyi inson boʻlib yetisha olmaydi.

Rivoyat.

Toʻmaris. Oks sohilida qoʻr tashlaganforslar hukmdori Kurush dala chodirida massagetlar huzuridan qaytgan elchining hikoyasini tinglar edi.

- Massagetlar gʻalati xalq ekan, shahanshohim. Kiyimlari juda oddiy. Ammo ularda oltin-kumush serob ekan.

Elchi shunday deganida sarkardalar oʻrtasida jonlanish boshlandi.

Axir ular shu oltin-kumush deya uzoq oʻlkalardan bu yerga kelishmaganmi?

- Oltin-kumush massagetlarda oddiy bir bezak, roʻzgʻor buyumi qatorida koʻrilar ekan. Men koʻrgan hamma massagetning kiyimi-yu qurolida oltin bor.

- Oltin!

Lashkarboshi-yu mulozimlar koʻzlarida yongan qiziqishdan ruhlangan elchi hikoyasini maroq ila davom ettirdi:

- Ammo bu sodda xalq sharob va may nimaligini bilishmas ekan. Ularda yigitlar qatori qizlar ham uzoq chopisharkan. Qizlar chavandozlik va qilichbozlikda ulardan sira qolishmas ekan.

- Muddaomiz ne boʻldi? – sergak tortib soʻradi Kurush.

- Massagetlar malikasi taklifimizni juda ustalik bilan rad etdi. Shahanshohingizga men emas, yurtim kerak deb, endi hyech qachon turmush qurmasligini aytdi. Sababi – oʻgʻli katta boʻlib qolganmish.

- Necha yoshda ekan?

- Oʻn sakkizda, shahanshohim. Uni koʻrdim, juda kelishgan va bahodir yigit. Ismi Sparangiz.

Kurush atrofida oʻtirgan sarkardalar va mulozimlarga koʻz yugurtirdi. Nigohi chekkada oʻtirgan mulozimga qadaldi.

- Sen nima maslahat berasan, Krez?

- Menga qolsa, bu xalq bilan yaxshi aloqa oʻrnatib, orqaga qaytaylik, shahanshohim! Massagetlar jangovar xalq ekanini bildik, ularning yigitlaridan yaxshi qoʻshin yollasa boʻladi. Agar ular bilan doʻst boʻlsak...

Kurush Krezning gaplariga tan bersa-da, boshqa maslahatchilar fikrini ham bilishni istadi.

- Sen ne deysan, Artabaz?

Sarkarda Artabaz bosiqlik ila javob qildi

- Yana bir elchi yuborib koʻrsak. Taklifimiz yerda qolsa, urush boʻlishini tushuntirsak, shahanshohim!

Kurush bu taklifni maqulladi.

Massagetlar malikasi Toʻmaris forslar yuborgan elchining soʻzlarini tinglab boʻlgach, unga oʻz javobini aytdi.

- Biz urushdan qoʻrqmaymiz va oʻz ona yerimizni himoya qilamiz. Shohingga ayt.

Bu kabi rivoyatlar talabalarni Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalab, ularni Vatanimiz tarixi bilan yanada yaqindan tanishtirib, bugungi mustaqillik uchun ajdodlarimizning olib borgan jasoratlari haqida ma’lumot beradi. Bunday rivoyatlarda milliy qadriyatlarimiz oʻz ifodasini topadi.

1 Joʻrayev N. Agar ogoh sen … – Т.: «Sharq», 1998. 212-213-betlar.